Trong bối cảnh nông nghiệp đang là trụ cột quan trọng của nền kinh tế, vấn đề phân bón giả tại Việt Nam trong năm 2025 vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt. Mặc dù các cơ quan chức năng đã và đang triển khai đồng bộ nhiều biện pháp kiểm soát và ngăn chặn, tình trạng phân bón giả, kém chất lượng vẫn đang là một vấn đề nhức nhối, gây ra những hệ lụy đa chiều.

Việc xuất hiện phân bón giả, kém chất lượng trên thị trường không chỉ gây ra những thiệt hại kinh tế trực tiếp cho người nông dân – những người trực tiếp sử dụng chúng trong sản xuất, mà còn có những tác động tiêu cực sâu rộng đến môi trường và hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Người nông dân, với vốn đầu tư ban đầu đã rất khó khăn, phải gánh chịu thêm gánh nặng tài chính khi mua phải phân bón giả, từ đó làm tăng chi phí sản xuất và giảm lợi nhuận. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống của họ mà còn có thể dẫn đến tình trạng nợ nần, thậm chí là mất khả năng tiếp tục đầu tư vào sản xuất nông nghiệp.

Không chỉ dừng lại ở đó, sử dụng phân bón giả, kém chất lượng còn dẫn đến suy giảm chất lượng đất, nguồn nước và không khí do việc sử dụng không đúng các chất hóa học có thể gây ô nhiễm môi trường. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng của cây trồng, làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm cuối cùng. Sản phẩm nông nghiệp kém chất lượng không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của người tiêu dùng mà còn làm giảm uy tín và giá trị của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Mặt khác, tình trạng phân bón giả còn làm mất niềm tin của người tiêu dùng vào hệ thống phân phối và quản lý chất lượng của ngành nông nghiệp. Khi người tiêu dùng không còn tin tưởng vào chất lượng của sản phẩm nông nghiệp trong nước, họ có thể chuyển sang sử dụng sản phẩm nhập khẩu, gây ra những tổn thất cho ngành nông nghiệp và kinh tế trong nước.

Trước những thách thức này, các cơ quan quản lý và ngành nông nghiệp cần tăng cường hơn nữa các biện pháp kiểm soát và ngăn chặn. Điều này không chỉ bao gồm việc tăng cường thanh tra, kiểm tra chất lượng sản phẩm mà còn cần có những giải pháp hỗ trợ người nông dân nhận biết và phân biệt phân bón thật giả. Đồng thời, cần có những chính sách hỗ trợ người nông dân trong việc tiếp cận các nguồn phân bón chất lượng, giảm thiểu rủi ro trong sản xuất.

Cũng cần nhấn mạnh rằng, việc giải quyết triệt để vấn đề phân bón giả tại Việt Nam không chỉ là trách nhiệm của một ngành hay một cơ quan mà đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và sự tham gia tích cực của cả hệ thống chính trị. Bằng cách chung tay và có những giải pháp toàn diện, hiệu quả, chúng ta có thể sớm giải quyết vấn đề này, đảm bảo an toàn cho sản xuất và tiêu dùng trong nước, cũng như nâng cao chất lượng và giá trị của sản phẩm nông nghiệp Việt Nam.

Đầu vụ sầu riêng năm nay, tại vùng sản xuất của Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, xã Pơng Drang, tỉnh Đắk Lắk, các thương lái sầu riêng đang tìm kiếm mối hàng. Tuy nhiên, giá đặt mua tại vườn năm nay chưa bằng 80% giá đầu vụ năm ngoái.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, cho biết cả thương lái và nông dân đang cẩn trọng. Họ không vì sức mua của thị trường suy giảm hay vì giá bán thấp, mà vì vấn đề dư lượng chất Vàng O, Cadimi có thể khiến xuất khẩu lại bị gián đoạn như hồi đầu năm.

Ông Chiến chia sẻ: ‘Việc này phụ thuộc vào Cơ quan quản lý nhà nước phải kịp thời phát hiện nguyên nhân tồn dư chất này, từ đó triển khai cho hợp tác xã, rồi mới phổ biến đến người dân. Hiện tại, bà con không biết nó tồn tại ở giai đoạn nào. Rất bị động’.

Nỗi lo nghẽn xuất khẩu vì vấn đề dư lượng cũng đang đè nặng doanh nghiệp. Ông Vũ Quang Phúc, Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Trung Bảo Tín, doanh nghiệp chuyên xuất khẩu nông sản ở tỉnh Đắk Lắk, cho biết công ty đang rất thận trọng trong khâu thu mua, bảo quản và kiểm định.

Trong một thập kỷ qua, ngành sầu riêng Việt Nam đã phát triển với tốc độ chưa từng có, từ 32.000ha năm 2015 lên gần 180.000ha vào năm 2024, trở thành nông sản xuất khẩu chiến lược, kim ngạch vượt 3 tỷ USD. Tỉnh Đắk Lắk vươn lên đứng đầu cả nước với gần 39.000ha và vụ này đã có 41.000ha sau khi có thêm diện tích sáp nhập từ địa bàn Phú Yên.

Tuy nhiên, tăng trưởng ‘nóng’ cũng đang tạo những ‘rạn nứt’ âm ỉ. Ông Vũ Phi Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Nông sản Cao Nguyên (Sarita), lo lắng về chất lượng canh tác không đồng đều, nhà vườn sản xuất theo kinh nghiệm là chính, người trồng không được trang bị kiến thức về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, vật tư đầu vào.

Ông Hùng nói: ‘Thực trạng mở rộng vùng trồng hiện nay không đi đôi với năng lực canh tác thì rất mạo hiểm. Thứ hai là sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực không đồng nhất vì chúng ta không đặt chuẩn nào cho quy trình canh tác sầu riêng. Chúng ta cũng chưa có dữ liệu cập nhật từ các vùng trồng, cho nên việc tạo ra sầu riêng đúng quy chuẩn chất lượng là rất khó khăn’.

Ông Lê Văn Thành, Phó Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp sạch Krông Pắc, cho rằng vấn đề chất lượng hay dư lượng mới chỉ là phần ngọn dễ nhìn thấy ở ngành sầu riêng. Thực tế hoạt động của hợp tác xã cho thấy, căn cơ bất cập nằm ở sự kém minh bạch, thiếu chuẩn mực của các quy trình, quy phạm.

Mã số vùng trồng là lý lịch, là tài sản của người trồng. Việc cấp mã vùng phải trở thành chỉ tiêu nhiệm vụ cụ thể của từng cấp chính quyền, từ cấp xã trở lên. Không thể để tình trạng như hiện nay, chính quyền ngồi chờ người dân, doanh nghiệp đến xin cấp mã số vùng trồng. Một vùng nông nghiệp chủ lực thì chính quyền phải chủ động hỗ trợ người dân thực hiện việc này.

Thực tế cho thấy, những lô hàng bị trả lại do chất lượng và dư lượng đều phát sinh từ những điểm yếu về quy trình, quy chuẩn và minh bạch quản lý. Với loạt điểm yếu này, những tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc giảm đến 74% kim ngạch, thị phần cũng sụt giảm mạnh từ hơn 42% xuống chỉ còn 28,2%, đe dọa mục tiêu phát triển bền vững.

Bài toán đặt ra không chỉ là kỹ thuật canh tác, mà là cơ chế quản lý chặt chẽ và sự đồng hành thực chất giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, để xây dựng một chuỗi giá trị sầu riêng thực thụ – nơi người trồng, doanh nghiệp và Nhà nước cùng giữ vị ngọt bền lâu.

Sau một chuyến đi thực tế vào năm 1995, người phụ nữ Nhật Bản Ino Mayu đã chọn Việt Nam làm quê hương thứ hai của mình. Gần 30 năm qua, bà Ino Mayu đã cống hiến cuộc đời mình cho việc thúc đẩy nông nghiệp hữu cơ và phát triển bền vững tại Việt Nam. Hành trình của bà bắt đầu bằng việc học tiếng Việt và nghiên cứu lịch sử Việt Nam từ năm 1997.

Qua quá trình học tập và làm việc, bà Ino Mayu nhận thấy rằng để hiểu một quốc gia, cần phải sống cùng người dân và lắng nghe tâm tư, khát vọng của họ. Những người khiến bà đồng cảm sâu sắc nhất là nông dân, lực lượng chiếm phần lớn dân số nhưng cuộc sống luôn thiếu thốn, chật vật. Sự quan tâm và thấu hiểu này đã thôi thúc bà Ino Mayu tìm cách giúp đỡ nông dân Việt Nam.

Sau nhiều năm tham gia vào các hoạt động cộng đồng và làm việc cho một tổ chức phi Chính phủ Nhật Bản tại Việt Nam, bà Ino Mayu quyết định thành lập tổ chức Seed to Table vào năm 2009. Tổ chức này nhắm vào việc hỗ trợ nông dân Việt Nam xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, hiệu quả và bền vững. Với Seed to Table, bà Ino Mayu mong muốn đồng hành lâu dài cùng nông dân Việt Nam trên con đường xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, hiệu quả và bền vững.

Theo bà Ino Mayu, mặc dù Việt Nam đã có những bước tiến mới trong phát triển kinh tế, nhưng người nông dân vẫn thiếu kiến thức về canh tác bền vững và kỹ năng bán sản phẩm. ‘Giỏi kỹ thuật đến đâu mà không có đầu ra, thì phát triển bền vững chỉ là lý thuyết’, bà nói. Do đó, Seed to Table không chỉ hỗ trợ nông dân về kỹ thuật canh tác mà còn giúp họ tìm kiếm thị trường và đầu ra cho sản phẩm.

Mục tiêu của tổ chức Seed to Table là giúp mỗi hạt giống gieo xuống không chỉ nuôi sống con người, mà còn nuôi dưỡng tương lai. Với phương châm này, Seed to Table đã và đang hỗ trợ nông dân Việt Nam xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, hiệu quả và bền vững, từ đó góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Thông qua các hoạt động của mình, bà Ino Mayu hy vọng sẽ truyền cảm hứng cho nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, tham gia vào việc xây dựng nền nông nghiệp bền vững và hỗ trợ nông dân Việt Nam. Với sự nỗ lực và tâm huyết của mình, bà Ino Mayu đã trở thành một trong những người có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam.

Hiện tại, Seed to Table vẫn tiếp tục đồng hành cùng nông dân Việt Nam, hỗ trợ họ trong việc xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, hiệu quả và bền vững. Với sự hỗ trợ của tổ chức này, nhiều nông dân Việt Nam đã có thể cải thiện cuộc sống của mình và đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.