Tội phạm mạng đang ngày càng trở nên tinh vi với các thủ đoạn ‘bắt cóc online’, điều khiển nạn nhân từ xa và biến họ thành người tự tống tiền gia đình. Mới đây, một cô gái trẻ 19 tuổi đã trải qua một tình huống éo le khi bị những kẻ mạo danh Công an lừa đảo, yêu cầu chuyển tiền và giữ bí mật. Những kẻ lừa đảo sử dụng kịch bản ‘bắt cóc online’ để điều khiển nạn nhân, thường giả danh cơ quan pháp luật, đe dọa tinh thần, cô lập nạn nhân và chiếm đoạt tài sản hoặc đẩy họ vào tình huống mất tích bí ẩn.

Tại Hà Nội, một học sinh lớp 10 đã bị lừa đảo với kịch bản tương tự, phải tắt điện thoại, thuê phòng trọ ẩn náu và quay clip ‘cầu cứu’ gửi về cho bố mẹ để đòi 200 triệu đồng chuộc thân. Trung tá Hà Huy Bình, Trưởng Công an xã Quảng Oai (TP. Hà Nội) cảnh báo: ‘Các đối tượng sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn, khiến người dân tin tưởng; hoặc đe dọa để họ giao nộp tài khoản, chuyển tiền cho các đối tượng.’

Để phòng ngừa, mỗi gia đình cần chủ động cảnh báo, trang bị kiến thức và kỹ năng cho con em mình. Phụ huynh cần để ý đến con mình nhiều hơn, tạo sự kết nối và niềm tin giữa gia đình. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại kỹ thuật số, nơi trẻ em tiếp xúc với internet từ rất sớm. Theo khảo sát của Google, độ tuổi trung bình trẻ em Việt Nam sở hữu điện thoại di động là 9 tuổi, sớm hơn 4 năm so với trẻ em trên thế giới. Điều này là hồi chuông cảnh báo về mức độ tiếp xúc sớm và thường xuyên của trẻ với không gian mạng – nơi tiềm ẩn hàng loạt cạm bẫy nguy hiểm.

Ông Đỗ Dương Hiển, chuyên gia bảo vệ trẻ em, cho rằng: ‘Bố mẹ cần làm gương cho con trong những hành vi ứng xử trên mạng. Bên cạnh đó là duy trì sự kết nối từ nhỏ, khi các con đã lớn yêu cầu con chia sẻ thì quá muộn.’

‘Để phòng ngừa,’ ông Hiển nói, ‘cần cho con biết, gia đình là nơi đầu tiên sẽ cho con sự giúp đỡ vô điều kiện.’ Điều này có nghĩa là phụ huynh cần tạo một môi trường an toàn và mở cho con em mình, giúp chúng cảm thấy thoải mái khi chia sẻ những vấn đề gặp phải trên mạng. Qua đó, gia đình có thể kịp thời can thiệp và bảo vệ trẻ em trước những thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi trên không gian mạng.

Ngày 17/7, chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, đã nhận được một cuộc điện thoại từ người tự xưng là nhân viên giao hàng. Người này thông báo rằng chị có một đơn hàng và yêu cầu chị chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng đã hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thực hiện theo hướng dẫn, tài khoản của chị đã bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, đã đưa ra cảnh báo về việc học sinh, sinh viên trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Theo ông Hiếu, tâm lý của học sinh, sinh viên là sợ quyền lực, nể danh tiếng và thiếu khả năng kiểm chứng thực tế. Khi đối mặt với một người xưng công an, các em dễ hoảng loạn và làm theo yêu cầu của kẻ xấu.

Từ khoảng một tháng trở lại đây, đã có nhiều vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhắm vào học sinh, sinh viên với thủ đoạn giả mạo cán bộ công an, đe dọa ‘con mồi’ để buộc phải chuyển tiền. Các đối tượng lừa đảo thường sử dụng kịch bản mồi dẫn như: ‘Em có liên quan đến một vụ án’, ‘Chúng tôi cần xác minh tài khoản của em có bị hacker lợi dụng hay không’, ‘Chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội’. Thượng tá Hiếu phân tích, khi một người xưng danh công an, nói giọng nghiêm nghị, dùng từ chuyên môn, đe dọa về ‘hồ sơ’, ‘đường dây rửa tiền’, ‘có lệnh triệu tập’… thì nạn nhân lập tức rơi vào trạng thái hoảng loạn.

Cũng theo vị chuyên gia, các đối tượng thường dùng các thủ đoạn như yêu cầu nạn nhân tải ứng dụng, gửi ảnh CCCD, thậm chí bỏ nhà ra đi. Một số trường hợp, các đối tượng còn yêu cầu nạn nhân chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội. Bên cạnh đó, Thượng tá Hiếu chỉ ra một số dấu hiệu nhận biết trẻ có thể đang bị kẻ xấu thao túng, như: sự thay đổi hành vi, cảm xúc và thói quen sử dụng thiết bị số; trẻ bắt đầu giấu diếm nội dung trò chuyện, đổi mật khẩu, lén lút nhắn tin về đêm…

Ông Hiếu cũng kiến nghị các phụ huynh hãy đồng hành cùng con thay vì kiểm soát cứng nhắc, còn nhà trường hãy chủ động giáo dục kỹ năng sống số như một môn học bắt buộc. Trong khi đó, cơ quan chức năng cần xây dựng kênh tiếp nhận tố giác thân thiện, dễ tiếp cận với học sinh, sinh viên.

Là một chuyên gia trong lĩnh vực luật, Luật sư Trần Tuấn Anh, Công ty luật Minh Bạch, cũng cho rằng, nhà trường và gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ học sinh, sinh viên khỏi những chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi. Ông Tuấn Anh kiến nghị, gia đình cần dành thời gian quan tâm đến con cái nhiều hơn, không chỉ là kiểm soát thiết bị điện tử, mà quan trọng hơn là xây dựng sự tin tưởng, để khi có điều bất thường xảy ra, con cái sẵn sàng chia sẻ và hỏi ý kiến cha mẹ.

Từ góc độ của mình, luật sư Tuấn Anh cũng đề xuất các nhà trường cần trang bị kiến thức chuyên môn, cần lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo công nghệ cao vào trong các buổi sinh hoạt, tiết học. Điều này sẽ giúp học sinh, sinh viên có thể nhận biết và phòng tránh các thủ đoạn lừa đảo, cũng như biết cách tự bảo vệ mình trong môi trường số.

Một chương trình có tên gọi ‘duyệt binh nhí mừng Quốc khánh 2/9’ đã xuất hiện trên Facebook gần đây, thu hút sự quan tâm của nhiều người. Tuy nhiên, chương trình này đã được xác định có dấu hiệu lừa đảo chiếm đoạt tài sản, và người dân cần phải cảnh giác khi tham gia.

Chương trình này thường được quảng cáo là hoạt động do Bộ Quốc phòng phát động, dành cho các em thiếu nhi từ 6 đến 16 tuổi trên khắp cả nước. Theo quảng cáo, các em sẽ được huấn luyện ngắn hạn bởi các chiến sĩ quân đội thực thụ, học nghi thức, kỷ luật, kỹ năng sống và cùng nhau diễu hành trong một buổi lễ long trọng, trang nghiêm đúng chuẩn Quân đội nhân dân Việt Nam – được truyền hình trực tiếp nhân dịp Quốc khánh 2/9.

Tuy nhiên, khi phụ huynh đăng ký tham gia chương trình, các đối tượng lừa đảo sẽ gửi chi tiết thông báo về lịch trình, nội dung luyện tập và dẫn dắt phụ huynh thực hiện các nhiệm vụ online để từ đó chiếm đoạt tài sản. Đây là một thủ đoạn lừa đảo mới và rất tinh vi, lợi dụng sự tin tưởng và mong muốn cho con em mình có trải nghiệm tốt của các bậc phụ huynh.

Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an thành phố Hà Nội đã liên tục cảnh báo về các thủ đoạn lợi dụng kỳ nghỉ hè của học sinh để tạo ra các khóa học, học kỳ Quân đội, học kỳ Công an, khóa tu,… để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của phụ huynh. Do đó, người dân cần phải cực kỳ cảnh giác khi tham gia các chương trình tương tự và không cung cấp thông tin cá nhân cũng như tài sản cho các đối tượng lừa đảo.

Để bảo vệ mình và gia đình khỏi các thủ đoạn lừa đảo, người dân cần phải kiểm tra kỹ thông tin về chương trình trước khi tham gia, đặc biệt là các chương trình yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc thanh toán tài sản. Nếu có nghi ngờ về tính xác thực của chương trình, người dân nên liên hệ với cơ quan chức năng để được tư vấn và hỗ trợ.

Facebook là một trong những nền tảng mạng xã hội phổ biến nhất hiện nay, và cũng là nơi mà các đối tượng lừa đảo thường xuyên lợi dụng để thực hiện các thủ đoạn lừa đảo. Người dùng cần phải nâng cao cảnh giác và có kiến thức về an ninh mạng để bảo vệ mình khỏi các rủi ro.

Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra nhiều thách thức cho việc bảo vệ thông tin trực tuyến. Các mạng xã hội và nền tảng trực tuyến đang tăng cường thanh lọc sản phẩm thông tin, hình ảnh do AI tạo ra nhằm bảo vệ người dùng khỏi lừa đảo trực tuyến.

Đại diện của các nhà mạng và hãng công nghệ cho rằng đã đến lúc nhận rõ giá trị thông tin xác thực do con người và sản phẩm giả lập từ AI. Sự phát triển nhanh chóng của AI trong thời gian ngắn đã tạo ra nguy cơ nhầm lẫn hư thực, vi phạm bản quyền sáng tạo và tạo môi trường nguy hiểm.

Lực lượng an ninh mạng châu Âu đã chỉ ra rằng sản phẩm thông tin từ AI lan truyền trên mạng đã tạo ra nhầm lẫn ở người dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Các dạng thông tin như làm bài tập, soạn dữ liệu số, tổng hợp thông tin theo cú pháp, lệnh tìm kiếm đang được dùng nhiều hơn, biến công cụ AI thành thông minh hơn. Tuy nhiên, hệ lụy là người dùng có thể tin tưởng tuyệt đối vào tính chân thật của dữ liệu và sử dụng một cách máy móc, gây ra nhầm lẫn, sai lệch.

Một số nhà nghiên cứu đã thử dùng AI vào việc chẩn đoán bệnh tật, sử dụng phác đồ y tế, chọn mua thuốc và thu được kết quả tổng hợp thông tin đáng tin cậy. Nhưng nếu không có sự tham vấn, kiểm chứng lại từ người có chuyên môn, sẽ có nhiều người nhầm lẫn và gặp nguy hiểm.

Các trường hợp khác đã thử nghiệm so sánh dữ liệu thông tin chính trị, lịch sử xã hội với công cụ AI và phát hiện ra sai sót nghiêm trọng khi dữ liệu được lắp ghép lại tùy tiện. Nhiều thông tin do AI đưa ra khi có yêu cầu đã sai lệch so với thực tế nhưng trình bày khéo léo và trôi chảy, dễ đánh lừa người dùng.

Điều này dễ dẫn đến nghi ngờ của người dùng AI khi tiếp cận vấn đề thời sự, xã hội và kiểm chứng lịch sử. Tất cả cho thấy dữ liệu tổng hợp là nguồn khai thác chính của AI, nhưng không phải dữ liệu nào cũng chính xác. Nếu có công cụ AI được nhiều nhóm người dùng cố tình đưa dữ liệu sai lệch, tương tác nhiều lần, sẽ tích hợp thông tin không chính xác và gây hệ lụy.

Các tổ chức nghiên cứu, ứng dụng đã kiến nghị mạng xã hội, môi trường chia sẻ thông tin, công nghệ phải kiểm tra sản phẩm từ AI. Trường học, viện nghiên cứu, thư viện số, nhà xuất bản đã vào cuộc ngăn chặn nhầm lẫn học thuật, đánh lừa thông tin tác quyền, giả mạo tác phẩm và sáng chế.

Trên không gian mạng, chiêu trò giả lập thông tin, câu view của người dùng có chủ đích, sử dụng AI tạo dữ liệu giả lập không chính xác đang là đối tượng phải thanh lọc. Cảnh báo của cơ quan an ninh mạng về nguy cơ người dùng bị lừa đảo, tấn công mạng, gây nhầm lẫn thông tin và hiểu sai sự việc khi sử dụng dữ liệu, sản phẩm do AI tạo ra.

Cơ quan chức năng đã cảnh báo người dùng mạng xã hội thận trọng, tỉnh táo trước dữ liệu mơ hồ, nhất là có dấu hiệu do công cụ AI soạn. Hầu hết dữ liệu từ AI đều có tính chất hài hước, hình ảnh gần gũi, đẹp mắt, dễ thu hút người dùng quan tâm và tác động thông tin, cảm xúc người dùng.

Thanh lọc thông tin tạo ra từ AI, bảo đảm giúp người dùng tránh bị nguy hại, nhầm lẫn, lừa đảo trực tuyến là cần thiết và cần sự hợp tác của đa số người dùng. Để đảm bảo an toàn, người dùng cần phải có kiến thức và kỹ năng để phân biệt thông tin thật và giả, cũng như phải luôn tỉnh táo và cẩn thận khi sử dụng thông tin trực tuyến.

Làn sóng tuyển dụng trên mạng xã hội hiện nay đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống số. Các nền tảng như TikTok, Facebook, Zalo,… không chỉ là nơi để kết nối và chia sẻ thông tin, mà còn là kênh tuyển dụng phổ biến cho nhiều người, đặc biệt là sinh viên và lao động phổ thông. Tuy nhiên, đằng sau những cơ hội việc làm hấp dẫn, ẩn chứa những “bẫy” lừa đảo mà nhiều người đã trở thành nạn nhân.

Các đối tượng lừa đảo thường lợi dụng tâm lý muốn có việc làm nhanh chóng và thu nhập cao của người lao động, đặc biệt là sinh viên và lao động phổ thông. Họ tạo ra các tin tuyển dụng giả mạo, sử dụng hình ảnh và thương hiệu của các công ty uy tín để tạo niềm tin. Theo thống kê từ Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an TP.HCM, số vụ lừa đảo tuyển dụng trực tuyến trong nửa đầu năm 2025 có chiều hướng tăng mạnh.

Chuyên gia dự báo nguồn nhân lực Trần Anh Tuấn nhận định: ‘Tội phạm lợi dụng tâm lý người lao động muốn có việc ngay, không có nhiều kinh nghiệm, đặc biệt là mong muốn thu nhập cao mà ít ràng buộc. Đây chính là lỗ hổng để tội phạm khai thác.’ Để tránh trở thành nạn nhân của các “bẫy” việc làm, người tìm việc cần thận trọng và tỉnh táo.

Giám đốc kinh doanh Việc Làm Tốt Dương Việt Linh khuyến cáo: ‘Tuyệt đối không chuyển tiền trước, không gửi thông tin cá nhân nếu chưa xác minh doanh nghiệp. Người tìm việc nên kiểm tra thông tin qua trang web chính thức, gọi điện thoại đến tổng đài hoặc hỏi cộng đồng uy tín.’ Ngoài ra, các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn việc làm cũng cần phải chịu trách nhiệm kiểm soát nội dung tuyển dụng.

Các sàn việc làm cần có cơ chế xác minh tài khoản người đăng tin, gắn nhãn tin ‘đã xác thực’ và tăng cường AI lọc nội dung lừa đảo. Công an TP.HCM kêu gọi các trường học, báo chí, doanh nghiệp cùng vào cuộc để nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề này. Với hàng ngàn sinh viên sắp tốt nghiệp, kỳ nghỉ hè là ‘thời điểm vàng’ của thị trường lao động, nhưng cũng là ‘mùa săn mồi’ của các đối tượng xấu.

Trong thế giới việc làm số hóa, sự tỉnh táo là ‘tấm khiên’ đầu tiên bảo vệ người lao động khỏi những cú lừa đầy đau đớn. Công việc thật sẽ không yêu cầu bạn trả tiền trước để được làm việc. Việc của người lao động là tìm hiểu kỹ thông tin và xác minh tính hợp pháp của cơ hội việc làm trước khi quyết định tham gia.

Để biết thêm thông tin về các việc làm uy tín và cách phòng tránh lừa đảo, người lao động có thể truy cập vào các trang web việc làm chính thức hoặc liên hệ với các chuyên gia tư vấn việc làm.