Sau nhiều tháng trải qua sự bất ổn trong mối quan hệ thương mại với Mỹ, các nước Đông Nam Á cuối cùng cũng đã có thể tạm thở phào nhẹ nhõm khi Tổng thống Donald Trump công bố quyết định về mức thuế quan áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu từ khu vực này. Tuy nhiên, đằng sau sự ‘khoan hồng’ này ẩn chứa nhiều rủi ro và thách thức mà các quốc gia phải đối mặt, đặc biệt là vấn đề hàng Trung Quốc ‘đội lốt’ và sự biến động của cục diện kinh tế toàn cầu.
Trong nhiều tháng qua, đặc biệt từ tháng 4 khi Tổng thống Donald Trump lần đầu tiên công bố kế hoạch về ‘Ngày giải phóng’, các nền kinh tế trên toàn cầu, đặc biệt là ở Đông Nam Á, đã phải sống trong tâm trạng lo âu. Khu vực này vốn phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu, và các đe dọa về thuế quan từ Mỹ đã gây ra không ít thách thức.
Nhưng giờ đây, sau khi có thông tin về quyết định thuế quan mới từ chính quyền Tổng thống Trump, nhiều nước Đông Nam Á đã có thể ‘tạm thở phào’. Quyết định này không chỉ giúp giảm mức thuế mà còn mang lại sự tương đối ‘bình yên’ cho các quốc gia trong khu vực. Tuy nhiên, mức độ ‘bình yên’ này vẫn còn là một khái niệm tương đối trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay.
Thái Lan, Malaysia, Indonesia và Philippines là những nước cảm thấy nhẹ nhõm nhất khi bị áp mức thuế 19%, thấp hơn rất nhiều so với mức 25% hay thậm chí 36% mà họ từng lo ngại. Mức thuế này cũng chỉ tương đương với mức 20% mà Việt Nam đã đàm phán được.
Đối với các quốc gia này, không chỉ con số tuyệt đối của mức thuế là quan trọng, mà sự tương quan với các đối thủ cạnh tranh trong khu vực cũng là yếu tố quyết định. Trong bối cảnh các tập đoàn đa quốc gia liên tục dịch chuyển sản xuất theo chiến lược ‘Trung Quốc +1’, việc bị áp một mức thuế cao hơn so với nước láng giềng có thể dẫn đến mất đơn hàng, mất nhà máy và mất thị phần.
Tuy nhiên, không phải tất cả các quốc gia trong khu vực đều được ‘giải cứu’. Lào và Myanmar phải đối mặt với mức thuế lên tới 40%, một ‘đòn giáng’ mạnh vào các nền kinh tế vốn đã mong manh. Mỹ nhập khẩu hơn 803 triệu USD hàng hóa từ Lào và 734 triệu USD từ Myanmar, và mức thuế này gần như chắc chắn sẽ xóa sổ lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp tại hai quốc gia này.
Vấn đề còn bỏ ngỏ là các quy định về quy tắc xuất xứ và chống ‘tái xuất khẩu’. Chính quyền Tổng thống Trump đặc biệt cảnh giác với tình trạng hàng hóa gốc Trung Quốc được ‘ngụy trang’ thành hàng sản xuất tại một nước Đông Nam Á để né thuế. Nếu bị phát hiện vi phạm, mức thuế bổ sung có thể lên tới 40%.
Các doanh nghiệp trong khu vực sẽ phải đối mặt với thách thức khi xác định tỷ lệ nội địa hóa để không bị xem là hàng ‘đội lốt’. Sự bất ổn vẫn còn đó khi Mỹ tiếp tục điều tra các mặt hàng nhạy cảm và mở đường cho các loại thuế bổ sung theo ngành.
Nhìn lại toàn bộ quá trình, chiến lược của ông Trump dường như mang đậm phong cách được mô tả trong cuốn sách ‘Nghệ thuật thương lượng’ của chính ông. Dù giai đoạn hỗn loạn nhất có thể đã tạm qua, không một quốc gia nào dám ngồi yên. Các cuộc đàm phán về những thỏa thuận thương mại song phương vẫn còn dang dở, và tác động đầy đủ của ‘cơn bão’ thuế quan này có thể phải mất hàng tháng, thậm chí hàng năm mới lộ rõ.
