Thị trường chứng khoán Việt Nam gần đây đã chứng kiến sự tăng trưởng đột ngột trước đề xuất mới của Bộ Tài chính về Luật Thuế Thu nhập cá nhân sửa đổi. Một trong những đề xuất đáng chú ý nhất là mức thuế suất 20% trên thu nhập từ bán chứng khoán sau khi trừ giá mua và chi phí. Đây không phải là một phương án mới, vì nó đã được quy định trong Luật Thuế TNCN năm 2007, nhưng do có những vướng mắc trong quá trình thực thi, từ năm 2015, luật thuế đã thống nhất chuyển sang phương pháp đơn giản: thu thuế 0,1% trên giá trị mỗi lần giao dịch.
Vậy việc áp thuế mới sẽ có tác động thế nào đến thị trường? Liệu thị trường tài chính Việt Nam có thể sớm “đi bằng hai chân” với ngân hàng và chứng khoán một cách vững chắc hay không, trong khi chính sách thuế có nguy cơ làm chùn bước của thị trường chứng khoán? Đề xuất thuế 20% trên lãi chứng khoán đã tạo ra những luồng ý kiến trái chiều trong giới đầu tư và chuyên gia. Một mặt, nhiều ý kiến ủng hộ vì cho rằng đây là một bước tiến văn minh, đảm bảo công bằng thu nhập giữa chứng khoán với các nguồn thu khác.
Ở chiều ngược lại, không ít chuyên gia và nhà đầu tư lo ngại rằng đánh thuế trực tiếp trên lợi nhuận sẽ làm giảm sức hấp dẫn của chứng khoán Việt Nam. Sự thay đổi đột ngột này có thể giảm động lực giao dịch, đặc biệt ở nhà đầu tư ngắn hạn. Thị trường tài chính Việt Nam đang đối mặt với hai thái cực: trong khi thị trường tiền tệ phát triển mạnh mẽ với hệ thống ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn cho nền kinh tế, thì thị trường vốn vẫn còn hạn chế.
Người Việt Nam hầu như ai cũng sở hữu ít nhất một tài khoản ngân hàng, nhưng tỷ lệ người dân đầu tư chứng khoán còn rất khiêm tốn. Hiện cả nước có khoảng 10 triệu tài khoản chứng khoán, tương đương 10% dân số. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng một yếu tố quan trọng là thói quen và tâm lý của nhà đầu tư cá nhân. Từ trước đến nay, người dân gửi tiết kiệm ngân hàng vừa an toàn, lãi suất ổn định lại không phải đóng thuế thu nhập cá nhân trên tiền lãi.
Nếu chính sách thuế chứng khoán mới được thông qua như đề xuất hiện nay, mặc dù có thể giúp thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận gần hơn với các thông lệ quốc tế, nhưng cục diện so sánh giữa kênh đầu tư và kênh tiết kiệm ngân hàng sẽ thay đổi đáng kể. Giả sử lãi suất tiền gửi tiết kiệm duy trì không chịu thuế, còn đầu tư chứng khoán phải chịu thuế 20% trên phần lãi, thì ưu thế lợi nhuận sau thuế nghiêng hẳn về gửi tiết kiệm trong nhiều trường hợp.
Đề xuất thuế chứng khoán 20% trên phần lãi đang đặt thị trường tài chính Việt Nam trước một ngưỡng cửa lựa chọn quan trọng. Một mặt, chính sách thuế mới hứa hẹn tính công bằng và tiệm cận thông lệ quốc tế. Mặt khác, nếu không thận trọng, nó có thể trở thành bước lùi cho mục tiêu phát triển thị trường vốn. Để làm được điều này, các cơ quan quản lý nên tính đến lộ trình thực hiện phù hợp. Đặc biệt, có thể xem xét miễn hoặc giảm thuế cho một số sản phẩm cần khuyến khích, chẳng hạn như quỹ đầu tư dài hạn, đặc biệt là quỹ mở trái phiếu.
Tóm lại, câu chuyện thuế chứng khoán 20% không chỉ là bài toán thu ngân sách, mà còn là phép thử đối với tầm nhìn phát triển thị trường tài chính Việt Nam. Một quyết sách nếu thiếu cân bằng có thể khiến thị trường mãi “đi khập khiễng” với “chiếc chân” ngân hàng quá tải. Chính vì vậy, các cơ quan quản lý cần cân nhắc kỹ lưỡng và tìm ra giải pháp phù hợp để phát triển thị trường tài chính một cách bền vững.
